Marguerite Duras (3) - skandal bycia kobietą

To było w małym sklepiku ze starzyzną w Vernon, w Normandii. Padał deszcz, jak to zwykle bywa w tych stronach jesienią. Myszkowaliśmy wśród porcelany, starych mebli, bibelotów. Na małym regale - niewielkiego formatu książka wydrukowana na kremowym papierze. L’amant. Les Editions de Minuit, 1984. Dwadzieścia franków, dwie kawy. 

 

Des années après la guerre, après les marriages... czytam, w języku, którego przecież nie znam. Płaczę. Nie muszę zaglądać do tłumaczenia. Wiem, jak brzmią te słowa:  Wiele lat po wojnie, po małżeństwach, dzieciach, rozwodach, książkach, przyjechał do Paryża z żoną. Zadzwonił do niej. To ja. Poznała go po głosie. Powiedział: chciałem tylko usłyszeć pani głos. 

 

Dwoje starych ludzi. Ona jest światowej sławy pisarką, on zamożnym bankierem. Nic się nie liczy, tylko ten drżący głos w słuchawce telefonu: A później powiedział to. Powiedział, że było jak dawniej, że kocha ją jeszcze, że nigdy nie przestanie jej kochać, że będzie ją kochał do śmierci.

Tak kończy się Kochanek. Ale to nie koniec, sześć lat później autorka dopisze dalszy ciąg. Ten prawdziwy.

Usłyszał w słuchawce jej płacz.

A potem z daleka, zapewne z głębi pokoju, gdyż nie odłożyła słuchawki, słyszał ten płacz. Długo jeszcze nasłuchiwał, ale jej już tam nie było. Stała się niewidoczna, nieosiągalna. Wtedy zapłakał. Gwałtownym płaczem. Z całych sił.

Kiedy pisała te słowa, miała 77 lat. Od kilkunastu lat w jej życiu był obecny Yann Andrea.

***

Kiedy kobieta pije, to jakby zwierzę piło, albo dziecko. Alkoholizm kobiety jest gorszący, a kobieta alkoholiczka to poważna sprawa. To plama na boskiej części naszej natury. Uświadomiłam sobie zgorszenie, jakie wywołuję – mówi pisarka w Practicalities.

Czy można coś dodać? Alkoholizm kobiety jest skandalem; może skandaliczne jest samo bycie kobietą w świecie zdominowanym przez mężczyzn? Uzurpowanie sobie prawa do postępowania jak mężczyzna, do swobody seksualnej, do twórczości, do uznania? 

Inwektywy, jakimi obrzucano Duras, nie spotykały mężczyzn - twórców. W podręcznikach historii literatury czy filmu w najlepszym razie traktowana jest marginalnie. To, co w ich przypadku jest nowatorskim eksperymentem, u niej nie zasługuje na uwagę. Jest kobietą, która wdarła się do królestwa mężczyzn. 

 Kobiecy punkt widzenia w patriarchalnym świecie nie jest wartością. Jest wyrazem naiwności lub irytującym kwestionowaniem jedynie słusznego stanowiska.

Pijaństwo kobiety jest skandalem, bo jest uzurpacją nienależnych praw.

***

Uważa się ją za przedstawicielkę écriture féminine, ale Duras nie obchodziły teorie, abstrakcje – dla niej było ważne jak najbardziej sugestywne wyrażenie poczucia krzywdy i wyobcowania, analiza fenomenu pamięci i zapomnienia. Odwieczny temat miłości i śmierci u Duras znajduje nowy ton. W Savannah Bay opowieść - wplątana w grę pamiętania / zapomnienia - mówi o miłości wypełniającej każdą chwilę ... Bez przeszłości... Bez przyszłości. O uczuciu, którego ostatecznym, jedynym spełnieniem staje się samobójcza śmierć.

Stara kobieta, aktorka i młoda – jej opiekunka czy wnuczka? Co jest rolą, maską, a co prawdą? Nic w tej sztuce nie jest jasne, dopowiedziane. Scena, odgrywana znów i znów, przypominana i zapominana. Fenomenalne studium starości i siły pamięci, która zaciera tożsamość bohaterów, pozostając wierna mocy i potędze uczuć.

Duetowi towarzyszy muzyka - obok piosenki Edith Piaf Les mots d’amour - Adagio z Kwintetu smyczkowego C-dur Franza Schuberta. Muzyka mówiąca o śmierci, jej pragnieniu i lęku przed nią. 

Amor – mort. A –mor. Śmierć jest brakiem miłości, czy raczej miłość chroni od śmierci?  Mężczyzna Chory na śmierć jest niezdolny do miłości:

Pyta ją pan, czy wierzy w to, że można pana kochać.

Mówi, że w żadnym razie nie można. Pan ją pyta: Z powodu śmierci? Ona mówi: Tak, z powodu tej bezbarwności, nieruchawości pana uczuć, z powodu tego kłamstwa, gdy mówi pan, że morze jest czarne. 

A potem milknie.

W dialogach u Duras nie jest ważne posuwanie akcji naprzód, lecz wyraz emocji, życie wewnętrzne postaci. Szczególnie wyraźnie można to dostrzec w sztukach teatralnych i scenariuszach filmowych, które sama realizowała. Były to produkcje niskobudżetowe, niekomercyjne. 

***

Yann Andrea Steiner zobaczył ją po raz pierwszy, kiedy miał lat 20. Zafascynowany jej twórczością, przyszedł na spotkanie autorskie. Ta kobieta po przejściach była najwybitniejsza francuską pisarką swego czasu.

Młody mężczyzna pisał do niej listy, nie otrzymując odpowiedzi. Wreszcie zaprosiła go do siebie. Rozmawiali długo. A potem powiedziała: zostań. 

Został jej sekretarzem, biografem i towarzyszem życia. W tym związku oboje byli sobie nawzajem potrzebni!

Marguerite Duras kochała słabych mężczyzn. Jak mały braciszek, Paulo. Jak Chińczyk. Jak Yann Andrea. 

 

Kochała miłością niemożliwą do spełnienia. Yann Andrea był homoseksualistą. Mam osiemnaście lat. Kocham mężczyznę, który nienawidzi mojego ciała – pisze stara kobieta.

To był burzliwy związek; jakiż mógł być? Picie – on też pił – ataki delirium. Jego przygody z mężczyznami, poznanymi w barach, z których wracał nad ranem; rozstania „na zawsze” i powroty. Wspólnie kręcone filmy – był jej aktorem. Książki: dyktowała mu swoje, on też pisał. Szpitale. 

Zmuszał ją, by poddała się leczeniu, trwał przy niej podczas ataków lęku i furii. Po jej śmierci napisał książkę, która została sfilmowana. W Cet amour-là, podobnie jak w Kochanku, rolę Duras kreuje Jeanne Moreau.

Był z nią, kiedy pisała Kochanka, a potem Kochanka z Północnych Chin. 

A także kiedy na trzy lata przed śmiercią powstał szkic Pisać, podsumowanie i zamknięcie jej całej twórczości:

Pisać to próbować dowiedzieć się, co by się napisało, gdyby się pisało – dopiero potem to wiemy – przedtem to najniebezpieczniejsze pytanie, jakie można sobie zadać.

Napisane pojawia się jak wiatr, jest nagie, jest z atramentu, jest tym czymś napisanym, i mija jak nic innego w życiu nie mija, nic więcej, z wyjątkiem jego samego, życia.

Pierwodruk: Kwartalnik Literacki Kresy nr 76 (4/2008)

Przedruk pod tytułem Kochankowie Marguerite Duras: Katalog Letniej Akademii Filmowej w Zwierzyńcu 2012

Książki Marguerite Duras przełożyli:

Pisać - Magdalena Pluta

Chory na śmierć - Bella Szwarcman – Czarnota